We are surrounded by billions of bacteria and viruses. For many of them, the human body is like a walking smorgasbord, offering almost unlimited resources that they can use as a source of energy and for their reproduction. Fortunately for us, getting into the human body is not an easy task.

From the point of view of these tiny organisms, humans are a bit like a fortress. The skin is thick and very difficult to penetrate. Additionally, the skin produces various substances that harm the "invaders". Openings such as the eyes, nose and mouth are protected by fluids and sticky mucus that trap harmful attackers. The respiratory system has mechanical protection in the form of respiratory epithelial cilia, tiny hairs that remove particles. Intruders who get as far as the stomach will encounter highly acidic gastric juice, which will kill most of them.

However, despite our fantastic defenses, dangerous intruders can still get through. Some come through our food and others I can slip in through my nose. And as we all know, many things can damage our skin. Every day we get some scratches or cuts, and each time this happens, we are exposed to the intrusion of bacteria or viruses. So what is the magical force that keeps us healthy most of the time?

When we injure ourselves (cut or scratch) and intruders enter our body, our cells are destroyed. Dying cells trigger an automatic response called inflammation, which includes dilating blood vessels and increasing blood flow. Inflammation is the body's equivalent of a burglar alarm. When this alarm goes off, it draws a huge number of defense cells to the site of damage. Increased blood flow helps defense cells get to this place. This is also responsible for the occurrence of redness and swelling in this area.

The key to our child's health is its healthy and efficient immune system. That is, prepared for effective operation. What can we do to ensure good immunity for our children? Below we list the seven most important ones.

Step 1 – Breast-feeding

It is worth breastfeeding for as long as possible, as it is crucial for the development of immunity in young children. Breast milk provides your baby with a number of substances needed to protect against disease and nutrients your baby needs, including essential fatty acids. Breastfed children are less likely to have infections compared to bottle-fed children. Bottle-feeding deprives the baby of many important substances provided by mother's milk. Another important benefit of breastfeeding, which should not be forgotten, is the emotional well-being of both the child and the mother, which has a multi-directional beneficial effect, including on the functioning of the immune system. Studies have shown that the beneficial effect of breastfeeding on the mental development and emotional stability of a breastfed child persists long after the end of breastfeeding.

Step 2 – Take care of proper nutrition and dietary supplements

Właściwe żywienie jest niezbędne dla rozwoju i zachowania zdrowego i sprawnego układu odporności. Niedobory żywieniowe mogą być odpowiedzialne za przewlekłe problemy z odpornością, gdyż drobnoustrojom łatwiej jest się utrzymać, w organizmie brakuje ważnych składników odżywczych. Dla utrzymania zdrowego układu odporności są krytyczne następujące składniki odżywcze witaminy A, C, D, niezbędne kwasy tłuszczowe omega 3 oraz składniki mineralne, przede wszystkim cynk i selen. Te składniki żywieniowe mogą być dostarczone z pożywieniem, gdy stosujemy zdrową żywność i zróżnicowaną dietę obejmującą świeże owoce i warzywa, nasiona, orzechy, rośliny strączkowe i pełne ziarna. Niestety większość artykułów spożywczych dostępnych w naszych sklepach jest wytwarzana wielkoprzemysłowo i zawiera liczne dodatki. Przemysłowo przetworzona żywność często zawiera konserwanty, barwniki, nadmiar sodu, nadmiar cukru, różnego rodzaju sztuczne substancje smakowe i aromaty, które nie mają wartości odżywczych, ale które są tak lubiane przez dzieci. Są to składniki, które mogą negatywnie wpływać na odporność dziecka. Przyjmowane w diecie składniki tłuszczowe mogą albo wspomagać układ odporności, albo go zaburzać, zależy to ich rodzaju. Witaminy i mikroelementy, chociaż same nie pobudzają układu odpornościowego, są niezbędne do utrzymania go dobrym zdrowiu i jego sprawnego funkcjonowania.

Składniki żywieniowe, które wspomagają sprawne działanie układu odporności, są często określane jako immuno-suplementy. Poniżej omawiamy te najbardziej popularne i najważniejsze.

Probiotics and probiotic foods

To bardzo duża i różnorodna grupa pokarmów i preparatów oparta na bakteriach fermentujących. Są to bakterie/pałeczki różnych kultur kwasu mlekowego – lactobacillus. Większość z nich jest zdolna do zamiany laktozy i innych prostych cukrów w kwas mlekowy. Są one bardzo rozpowszechnione w przy­rodzie, często wywierają pozytywny wpływ na organizm człowieka i zwierząt. Aktywnie przytwierdzają się do ścian jelita, tworząc mikroflorę konkurującą o składniki pokarmowe z innymi organizmami, także chorobotwórczymi. Swoją obecnością wpływają na zwiększoną produkcję przeciwciał klasy IgA, które są wydzielane głównie do przewodu pokar­mowego, oraz jamy ustnej w postaci śliny. U człowieka są obecne w przewodzie pokarmowym (są bardzo ważnym skład­nikiem flory jelitowej) oraz u kobiet w pochwie. Szczepy Lactobacillus są często dodawane do jogurtów w celu wzbogacenia ich właściwości pro biotycznych.

In ancient Rome, garum was used – a sauce made of fermented fish. Na dalekim wschodzie stosuje się sos rybny i sos ostrygowy podobne do rzymskiego garum. Poza tym spożywa się kiszone warzywa sunomono (japoński kiszony ogórek), kimchi i kkakdugi (koreańska kiszona kapusta i kiszona rzepa) oraz pasty na bazie sfermentowanej soi natto i miso (często określane jako tzw. naturalna witamina K2 MK7), zaś w Azji środkowej i Afryce północnej – jogurt, kefir oraz laymun mutabal, czyli kiszone cytryny, yerba czyli kiszone liście winogron. W Europie środkowej i  wschodniej spożywano przede wszystkim kiszoną kapustę, kiszone ogórki oraz inne kiszone warzywa i sfermentowane produkty mleczne (np. zsiadłe mleko), a krajach Skandynawskich i Anglii spożywano sfer­mento­wane ryby (surströmming, gravlax, sos Worcestershire) i sfermentowane produkty mleczne (filmjölk, cottage cheese).

Dietary supplements

Shark liver oil

Shark liver oil provides compoundes¹ that have an immuno-modulatory effect. In vitro studies and clinical observations have shown that they support immunity.

Spirulina, immulina, chlorella

Dostarczają wielkocząsteczkowy kompleks lipopolisacharydowy, który jak wykazały badania, najskuteczniej stymuluje naszą naturalną odporność poprzez układ limfatyczny przewodu pokarmowego ^[2]. Kompleks ten, w przypadku preparatu Immulina, został oznaczony jako LCEPEEN. Został on wszechstronnie przebadany.

Polysaccharides

Polysaccharides, i.e. sugars with large molecules. Some of them have a supporting effect on the immune system. They are common in the plant world. They can be of plant origin (echinacea, American ginseng, etc.) or from mushrooms (backer's yeast, oyster mushroom, splitgill mushroom, reishi mushroom, etc.). They are a popular ingredient of many dietary immuno-supplements.

Step 3 – Provide your child with a healthy environment

Ponad dziesiątki tysięcy różnych substancji chemicznych zaśmieca zanieczyszcza nasze środowisko. Ekspozycja na szereg z tych substancji może uszkodzić układ odporności, obniżając jego zdolność do sprawnego działania, zwalczania drobno­ustrojów powodujących infekcje, zwalczania poważnych chorób np. choroby nowotworowe, czy powodować reakcje alergiczne. Zła jakość powietrza (zapylenie oraz Zanie­czyszcze­nie gazami np. tlenki węgla i azotu, węglowodory lotne), miska jakość wody, przewlekła ekspozycja na pestycydy mogą wpływać na upośledzenie odporności dziecka.  Mimo, że toksyny środo­wisko­we są prawie wszędzie, to można dużo zrobić aby ich uniknąć niepotrzebnej ekspozycji i zredukować ilość substancji chemicznej, na które może być narażone wasze dziecko. Stosowanie do picia wody z czystych źródeł (np. woda ze studni oligoceńskich), czy kupowanie „zdrowej” żywności pochodzącej z ekologicznej uprawy czy hodowli i od producentów, którzy przestrzegają ekologicznych zasad produkcji. Są również ekologiczne alternatywy dla środków czyszczących stosowanych w gospodarstwie domowym, do higieny osobistej, czy dla prowadzenia przydomowego ogródka. Wszystko to przyczyni się  dla stworzenia zdrowszego środowiska dla naszego dziecka.

Step 4 – Avoid unnecessary use of antibiotics

Obecnie antybiotyki są dość często przepisywane dzieciom, chociaż nie zawsze jest to uzasadnione. Czego konsekwencją mogą być coraz szersza oporność bakterii na stosowane antybiotyki oraz gorsza funkcja układu odporności. Dlatego lekarz i rodzice powinni zachować rozsądek w tej sprawie. Często powodem, że dziecko gorączkuje jest infekcja wirusowej i w takim przypadku stosowanie antybiotyków nie pomoże. Poza tym gorączka, jeśli nie jest zbyt wysoka (tj. nie przekracza 39 °C) pomaga zwalczyć infekcję. Ale gdy już stosujemy antybiotyk, zlecony przez lekarza, to nie kończymy leczenia przy pierwszych objawach poprawy i zawsze podawajmy go wg zaleceń lekarza, przestrzegając, aby dokończyć całą kurację.

Step 5 – Toughening – a simple way to build strong immunity

Znacznie lepszym rozwiązaniem jest dbanie o zdrowy styl życia dziecka, na który składają się naturalne metody zapobiegania chorobom, m.in. hartowanie organizmu.

Dziecko zahartowane to dziecko zdrowe. Kiedy zbliża się okres jesienno-zimowy – czas największej zachorowalności – w gło­wach rodziców pojawia się wizja zatkanych nosów, noto­rycz­nego prychania i kichania, a w ślad za nimi gorączka i domowy szpital. Najgorszy scenariusz niestety często się ziszcza, ponieważ nieświadomie wzbraniamy się przed budowaniem odporności dziecka, przegrzewając jego organizmu, nienależycie dbając o jego właściwą dietę, ograniczając mu czasu na dworze przy niskiej temperaturze czy ubierając zbyt ciepło.

Hartować należy mądrze, czyli: hartuj, nie przegrzewając. Należy zwracać uwagę, aby dziecko było ubrane stosownie do tempe­ratury otocznia i przegrzewać go ubierając za ciepło. Należy też utrzymywać właściwą temperaturę w pomieszcze­niach, w którym przebywa dziecka i zapewniać ich właściwe przewietrzanie.

Krok 6 – dbajmy o emocjonalny i psychiczny dobrostan dziecka

Najlepszym pokarmem dla układu odporności dziecka (także dorosłych) jest miłość i uwaga. Dziecko potrzebuje regularnego przytulania, trzymania, masowania, kołysania, pielęgnowania, dotykania i całowania. Dziecko, które  wie i czuje, że jest kochane przez otaczających je ludzi często się śmieje, ma pozytywne myśli i uczucia, co korzystnie wpływa na komórki układu odporności. Im częściej dziecko się śmieje, jest radosne tym lepiej funkcjonuje jego układ odporności i  tym jest zdrowsze.

Stres psychiczny (emocjonalny) i zmartwienia mogą wyczer­pywać układ odporności i obniżać odporność dziecka na choro­by. Karmienie piersią może być istotnym czynnikiem ochrony przed stresem i promującym dobry nastrój u maluchów. Lekki masaż jest innym wspaniałym sposobem na uwolnienie dziecka od stresu czy napięcia i może wspierać układ odporności.

Step 7 – Take care of your child's sleep

The role of sleep and its impact on well-being and health cannot be overestimated. During sleep, the processes of rest, memory and regeneration occur. Studies have shown poorer immune system performance in people who didn't get enough sleep compared to people who got the right amount.

Step 8 — Do not isolate your children

Nasz układ odporności musi być stale bodźcowany/trenowany. Dlatego nie izolujmy naszych dzieci przed ich otoczeniem i nie bójmy się wymiany bodźców stymulujących układ odporności. Badania wykazały, że dzieci, które są „chowane pod kloszem”, jeśli zachorują, to chorują znacznie dłużej i ciężej.

The eight simple and basically cheap steps presented above can provide our child with a healthy and well-functioning immune system, which is the key to our child's health.

^[1] Olej z wątroby rekina dostarcza przede wszystkim alkiloglicerole i skwalen, które wspomagają układ odporności. Poza tym jest źródłem kwasów omega 3.

^[2]Immulina dostarcza specjalny kompleks lipo-polisacharydowy ze spiruliny, który działa poprzez komórki układu odporności (komórki dendrytyczne i makrofagi) obecne w przewodzie pokarmowym. Nasza naturalna odporność powstaje przede wszystkim w tkance limfatycznej przewodu pokarmowego.